غذای کلسیم دار برای مرغ

کلسیم بعنوان مهمترین و فراوانترین عنصر معدنی در بدن محسوب می گردد که نقش مهمی بر عملکرد پرنده از جمله در رشد جوجه ها و تولید تخم مرغ دارد. میزان کلسیم موجود در مواد خوراکی جیره نظیر ذرت، سویا و غیره قادر به تأمین کلسیم مورد نیاز مرغ ها نمی باشد و نیاز به افزودن مکمل های کلسیمی به جیره می باشد. مهمترین منابع کلسیمی مورد استفاده در جیره طیور در شرایط کشور، صدف و کربنات کلسیم می باشد. البته منابع دیگری نظیر پودر استخوان هم بعنوان منبع کلسیمی وجود دارند که مهمترین مزیت پودر استخوان، نسبت مناسب کلسیم به فسفر می باشد. 

کلسیم مورد نیاز مرغ های مولد باید به اندازه صحیح مصرف شود، کمبود کلسیم باعث تولید تخم های نطفه دار با پوسته های نامتعارف خواهد شد. همچنین مصرف بیش از حد کلسیم نیز باعث ضخیم شدن پوسته تخم مرغ خواهد شد. این نوع تخم های نطفه دار برای جوجه کشی قابل استفاده نیستند. زیرا جوجه به هنگام هچ قادر به شکستن تخم نخواهد بود و در داخل آن خفه خواهد شد.

میزان کلسیم پودر استخوان ۲۶ و میزان فسفر آن ۱۳ درصد است. اما به دلیل احتمال انتقال آلودگی، چندان مورد توجه مرغداران نمی باشد و عمدتاٌ از صدف و یا از کربنات کلسیم برای تامین کلسیم مورد نیاز جیره استفاده می نمایند. استفاده از منبع کربنات کلسیم به دلیل صرفه اقتصادی رایج تر است و استفاده از صدف در جیره نسبت به کربنات کلسیم مزیتی ندارد اگر چه بعضی از محققین معتقد هستند که قابلیت دسترسی کلسیم موجود در صدف بیشتر از کربنات کلسیم می باشد. این محققین معتقدند که صدف مدت بیشتری در دستگاه گوارش باقی میماند و به آرامی در طی یک دوره طولانی حل و بطور پیوسته در اختیار پرنده قرار می گیرد.

اما محققین معتقدند که اندازه ذرات کلسیمی در تغذیه های مرغ بومی نسبت به نوع منبع کلسیمی در جیره از اهمیت بیشتری برخوردار است، به طوری که هر چه قطر ذرات منبع کلسیمی جیره بزرگتر باشد، زمان ماندگاری آن در دستگاه گوارش بیشتر شده، لذا باعث فراهم شدن بهتر کلسیم مورد نیاز بخصوص برای ساخته پوسته تخم مرغ می شود که آزادسازی آهسته کلسیم بخصوص در مواقع تاریکی که پرنده به خوراک دسترسی ندارد حائز اهمیت است.

اندازه ذرات منابع کلسیمی در دوره پرورش جوجه ها بهتر است که بین ۲-۰ میلی – متر باشد. در ابتدای دوره پرورش منبع کلسیمی باید کمتر از ۱ میلیمتر و در ادامه با افزایش سن جوجه ها بهتر است که اندازه ذرات کلسیم همانند اندازه ذرات خوراک افزایش و به ۲ میلیمتر برسد. در مرغ های بالغ تخمگذار بهتر است که ۵۰ درصد منبع کلسیمی اندازه آن بین ۲ – ۰ میلیمتر و ۵۰ درصد دیگر بین ۲ تا ۴ میلیمتر (تصویر ب) باشد. توصیه می شود که با ادامه تخمگذاری درصد منبع کلسیمی با اندازه ۲ تا ۴ میلیمتر به ۶۰ درصد افزایش یابد.

با توجه به اینکه ۹۷٪ از پوسته تخم مرغ از کربنات کلسیم تشکیل شده و تولید یک عدد تخم مرغ با مصرف ۲ تا ۳ گرم کلسیم همراه است لذا تعیین میزان کلسیم مورد نیاز مرغهای تخمگذار از اهمیت زیادی برخوردار است. انجمن ملی تحقیقات (NRC) میزان نیاز کلسیم مرغ های تخمگذار اصلاح شده با مصرف ۱۰۰ گرم خوراک در روز، را ۳/۲۵ درصد توصیه نموده است. اما این مقدار کلسیم برای مرغ های بومی که تولید تخم مرغ و وزن تخم مرغ پایین تری دارند، ممکن است قابل توصیه نباشد. از طرفی ضخامت پوسته تخم مرغ در مرغ های بومی بیشتر از پوسته تخم مرغ مرغ های اصلاح شده می باشد. لذا احتیاجات کلسیم مرغ های بومی از احتیاجات مرغ های تخمگذار اصلاح شده متفاوت است. تحقیقات صورت گرفته برای تعیین احتیاجات مرغ بومی به کلسیم اندک است.

در یکی از بررسی های صورت گرفته بر تغذیه های مرغ بومی خراسان نشان داد که میزان ۳/۵ درصد کلسیم در اواسط و اواخر سیکل تخم گذاری (بعد از ۳۳ هفتگی) و سطح ۳ درصد کلسیم در مراحل ابتدایی دوره ی تولید ، باعث بهبود تولید تخم مرغ در مرغ های بومی می گردد. بیشتر نتایج تحقیقات صورت گرفته بر مرغ های بومی نشان دهنده حساسیت مرغ های بومی به افزایش سطح کلسیم و فسفر جیره می باشند و استفاده از سطوح بالای کلسیم با افت تولید تخم مرغ در مرغ های بومی همراه بود.

دی کلسیم فسفات هم بعنوان منبع کلسیمی و هم بعنوان منبع فسفر محسوب شده که به صورت مصنوعی تهیه شده و تقریباً دارای ۲۳ درصد کلسیم و ۱۷ درصد فسفات می باشد. اصلی ترین نقش مهم دی کلسیم فسفات در تأمین فسفر قابل استفاده جیره باشد. به طوری که بالغ بر ۸۵ درصد فسفر معدنی جیره توسط این منبع تأمین می گردد. دی کلسیم فسفات به صورت پودرو یا گرانول به رنگ سفید تا خاکستری روشن و بدون بو می باشد. برای جذب موثر کلسیم و فسفر، باید بین این دو عنصر نسبت مناسبی در جیره غذای جوجه ها و مرغ های تخمگذار وجود داشته باشد. حداکثر جذب و استفاده جوجه ها از کلسیم و فسفر زمانی است که نسبت بین این دو عنصر به صورت ۲ قسمت کلسیم و یک قسمت فسفر باشد و در مرغ های تخمگذار بومی ۷ قسمت کلسیم و یک قسمت فسفر توصیه شده است.

مکمل ویتامینی و مواد معدنی

در سیستم تغذیه های مرغ بومی روستایی، طیور علاوه بر خوراک دستی (معمولا هنگام صبح و عصر) به دلیل گردش آزادانه در گردشگاه ها، بخشی از خوراک مصرفی خود را از طبیعت کسب می نماید و باعث تنوع غذایی مرغ ها می شود. اما در سیستم بسته و نیمه بسته، خوراکهای رایج در جیره پرنده قادر به تأمین نیازهای ویتامینی و معدنی نمی باشد، از طرفی با توجه به تراکم بالا در واحد سطح و بروز استرس استفاده از مکمل های معدنی و ویتامینی در جیره پرورش مرغ های بومی به عنوان یک ضرورت محسوب گردد. کمبود ویتامین ها و یا مواد معدنی باعث بروز اختلال در طول پرورش و یا تخمگذاری می گردد.

افزودن مکمل های ویتامینی و معدنی می تواند با نتایج مثبتی همراه باشد. مکمل های ویتامینی و معدنی عموما به اندازه نیم درصد کل جیره بوده لذا برای توزیع یکنواخت تر در جیره، با چند کیلوگرم آرد ذرت مخلوط و به سایر مواد اولیه درون  میکسر افزوده می گردد. تامین ویتامین و مواد معدنی در سنین ابتدایی پرورش به دلیل تراکم بالای سطوح مواد مغذی کربوهیدراتی و پروتئینی و همچنین به دلیل عدم تکامل کامل دستگاه گوارش از اهمیت زیادی برخوردار است و با افزایش سن پرنده و مصرف بیشتر خوراک می توان میزان مکملهای ویتامینی و معدنی را کاهش داد.

نمک

نمک معمولی در تغذیه های مرغ بومی حاوی سدیم و کلر است که اهمیت وجود نمک در جیره مرغ ها بیشتر در خصوص تامین سدیم مورد نیاز پرنده میباشد. سدیم به عنوان مهمترین کاتیون در مایع خارج سلولی محسوب می شوده در حفظ حجم مایعات بدن و تنظیم فشار اسمزی اهمیت زیادی دارد. کمبود سدیم درجیره باعث کاهش مصرف خوراک، کاهش رشد و کاهش تولید تخم مرغ می شود. برای تامین سدیم جیره از نمک معمولی یا یددار استفاده می شود. نمک حاوی ۳۹٪ سدیم می باشد که برای تأمین مقدار سدیم مورد نیاز باید میزان نمک در جیره بین ۰/۲۵ تا ۰/۳۵ کل جیره در نظر گرفته می شود.

کمبود نمک علاوه بر کاهش عملکرد گله باعث وقوع کانیبالیسم می شود.از طرفی افزایش نمک مصرفی چه از طریق خوراک مصرفی و چه از طریق آب آشامیدنی علاوه بر کاهش عملکرد، باعث کاهش ترکیب یون کلسیم (Ca) و کربنات (HCO۳) در غدد پوسته ساز رحم مرغ شده لذا باعث کاهش ضخامت پوسته تخم مرغ می شود که این کاهش کیفیت پوسته تخم مرغ به میزان زیادی به سن و نژاد مرغ بستگی دارد. مرغ های مسن نسبت به مرغ های جوان نسبت به شوری آب حساسیت بیشتری دارند. در صورت شوری آب مصرفی در مرغ های تخمگذار، بهتر است که میزان نمک جیره کاهش داده شود.

همچنین با استفاده از مکمل های ویتامین C میتوان عوارض ناشی از ازدیاد سدیم در پرندگان را کاهش داد. یافته ها بیانگر این است که افزودن ویتامین C به میزان ۰/۸ گرم به یک لیتر آب نتایج مثبتی بر کیفیت و مقدار تولید تخم مرغ دارد. اگرچه مرغ قادر به ساخت ویتامین C در بدن میباشند اما افزودن این ویتامین هنگامی که پرنده در معرض استرس های محیطی (گرما) و تغذیه ای (شوری آب) قرار دارند با نتایج مثبتی همراه می باشد.