تشخیص آنفلوانزای پرندگان و اقدامات مهم پیشگیری در شیوع

مدتی است که نام آنفلوآنزای پرندگان دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است و چون انسان تماس زیادی با این گونه حیوانات دارد نگرانی‌هایی نیز بین مردم شکل گرفته است، اما ترس و نگرانی همواره به دلیل نبود آگاهی و شناخت درست از ویروس و بیماری شکل می‌گیرد.

آنفلوانزای پرندگان در گروه بیماری‌های نوع A است که خود در پرندگان به دو گروه ۱- ویروس‌های آنفلوانزا با بیماری‌های زایی بالا (فوق حاد) و ۲- ویروس‌های آنفلوانزا با بیماری زایی پایین (غیرفوق حاد) تقسیم می‌شود. منبع بروز و شیوع هر دو نوع این ویروس‌ها پرندگان آبزی مانند اردک، غاز و قو هستند. پرندگان مهاجر با عبور از مرز‌های کشور‌های مختلف این ویروس خطرناک را جابجا می‌کنند.

البته علت‌های دیگری مانند قاچاق، خرید و فروش و تجارت نیز در شیوع این بیماری تاثیرگذار است.

در ادامه، صحبت‌های دکتر دامپزشک، اپیدمیولوژیست، از شروع، پیشگیری و درمان بیماری را بخوانید

 

بیماری آنفلوانزای پرندگان چه خطراتی به دنبال دارد؟

آنفلوانزای فوق حاد پرندگان بیماری‌ای است که مشکلات اقتصادی، بهداشت عمومی، اجتماعی و سیاسی ایجاد می‌کند. در بحث اقتصادی می‌توان گفت، ماکیانی (بوقلمون، مرغ و خروس) که به این ویروس آلوده شوند، صددرصد تلف می‌شوند و به همین علت سازمان جهانی بهداشت به دنبال ریشه کنی این ویروس تنها راه معدوم سازی را توصیه می‌کند.

از طرفی، از بین بردن طیور می‌تواند خسارات زیادی به اقتصاد تحمیل کند. از دیگر مشکلات اجتماعی ناشی از شیوع ویروس، بیکارشدن افراد است که زندگی و خانواده آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

 

بهترین راه مقابله با آنفلوانزای پرندگان

مشکلات سیاسی که بر اثر آنفلوانزای حاد پرندگان گریبان دولت را می‌گیرد، شامل قطع صادرات است، اما مهم‌ترین مشکل ایجادشده در بعد بهداشت عمومی است که با جان افراد در ارتباط است. این ویروس سالانه در جهان باعث مرگ ومیر تعدادی از انسان‌ها می‌شود.

از سال ۱۹۹۶ میلادی که اولین بار ویروس H۱A۱ در کشور چین با جدا شدن از یک غاز متولد شد، هر ساله تلفاتی به دنبال دارد. هرچند خسارت اقتصادی ناشی از بیماری بسیار بالاست، اما علت اصلی نگرانی از این ویروس تلفات انسانی است.

 

چگونه آنفلوانزای مرغی سر از طیور خانگی درمی آورد؟

مهم‌ترین علت شیوع این ویروس، پرندگان مهاجر است. معمولا در مناطق شمالی کشور به علت تراکم پرندگان، طیور خانگی کنار پرندگان مهاجر قرار می‌گیرند و ویروس به سرعت پخش می‌شود. متاسفانه به علت شکار پرندگان مهاجر و عرضه آن‌ها در بازارها، به خصوص در بازار‌های بزرگ محلی جویبار و فریدون کنار در استان مازندران راه برای ورود آلودگی‌ها به منطقه بازمی شود.

از طرفی، برخی شکارچیان از شیوه صید «شکار با غاز» استفاده می‌کنند. در این روش آن‌ها غاز‌هایی را تربیت می‌کنند تا با تولید صدا به نشستن پرندگان مهاجر روی تور کمک کنند. این شیوه شکار نیز از علل اصلی انتقال ویروس از پرندگان مهاجر به طیور بومی است.

ما در کشور ۱۰۵ بازار فروش پرنده زنده داریم که حدود ۵۵ عدد از آن‌ها در استان‌های شمالی اند که بیشتر آن‌ها در فصول پاییز و زمستان محل فروش پرنده‌های مهاجر می‌شوند و راه انتقال اصلی ویروس نیز هستند.

 

پس این ویروس به راحتی بین واحد‌های طیور نیز پخش می‌شود؟

بله؛ البته در واحد‌های صنعتی بیشتر طیور به وسیله وسایل نقلیه آلوده، کود‌هایی که در مرغداری انتقال پیدا می‌کنند و خودروهایی که مسئول تحویل گرفتن تخم مرغ‌ها هستند یا وظیفه رساندن دام به ماکیان را دارند، آلوده می‌شوند. واقعیت این است که در مرغداری‌ها این ویروس بیشتر به صورت مکانیکی منتقل می‌شود.

کارگران یا حتی مدیرانی که در مرغداری‌ها فعالیت دارند، معمولا در تماس با مرغ و خروس‌های خانگی در محل زندگی شخصی خود قرار دارند و می‌توانند ویروس را منتقل کنند. گاهی هم دیده می‌شود ویروس با قرار گرفتن و ورود پرنده آلوده به واحد‌ها انتقال می‌یابد.

توصیه مهم به روستاییان عزیز این است که سعی کنند در این فصول پرنده جدیدی خریداری نکنند و اگر در شرایطی مجبور به خرید پرنده شدند، آن را تا ۲۱ روز در محل جدا نگهداری کنند و بعد در معرض تماس دیگر طیور و پرندگان قرار دهند. به راحتی می‌توان در گوشه‌ای از حیاط این کار را انجام داد تا در صورتی که مرگ ومیر در آن‌ها اتفاق افتاد از بیمار شدن دیگر طیور پیشگیری شود.

 

با دیدن چه علائمی می‌توان پرنده بیمار را تشخیص داد؟

همان طور که ابتدا اشاره کردم، این بیماری حاد است و به سرعت باعث تلفات پرندگان می‌شود. جز در مواردی در پرندگانی مانند غاز و اردک بالغ که ممکن است بیماری نشانه‌ای نداشته باشد، در دیگر پرندگان تلفات مهم‌ترین نشانه بروز بیماری است. در روستا‌ها برای پیشگیری از شیوع گسترده بیماری با کشته شدن تنها یکی از ماکیان باید تا شعاع یک کیلومتری همه پرندگان معدوم شوند.

در محیط‌های روستایی ارتباطات بین مردم نیز بیشتر است و به همین دلیل باید معدوم کردن ماکیان جدی گرفته شود. اقدامات پیشگیرانه در اولین نقطه و اولین باری که در این فصول بیماری دیده می‌شود، نقش مهمی در کاهش شیوع بیماری دارد.

اگر خانواده‌ها تلفات را به دامداری گزارش دهند، با معدوم کردن تعداد انگشت شماری از مناطق بقیه طیور خانگی جان سالم به درمی‌برند و بیماری خانه به خانه تا فراگیری کل کشور گسترش نمی‌یابد.

 

 

زمان شروع آنفلوانزای پرندگان

آیا نهاد یا سازمانی شیوع بیماری را در روستا‌ها رصد می‌کند؟

این بیماری سالی یک بار بروز پیدا می‌کند و سازمان دامپزشکی در حد توان خود براساس دستورالعمل‌های بین‌المللی مناطقی را مشخص و بررسی می‌کند، اما راه درست که به پیشگیری شیوع بیماری آنفلوانزای فوق حاد با هزینه کمتر کمک می‌کند، این است که خانواده اواخر شهریور ماه هرگونه تلفات را به سرعت به سازمان دامپزشکی کشور اطلاع دهند. این کار درنهایت به نفع خود خانواده‌ها خواهد بود.

 

آیا این بیماری از راه گوشت یا تخم مرغ نیز منتقل می‌شود؟

بله، آنفلوانزای فوق حاد از طریق لاشه و حتی ابزاری که در ارتباط با پرنده بیمار بوده یا کفش و لباس انسان‌هایی که با آن‌ها در تماس بودند نیز منتقل می‌شود.

در طیور اهلی لاشه آلوده معمولا ظاهر متفاوتی پیدا می‌کند و کمی سیاه و بدشکل می‌شود، اما گوشت‌های آلوده در پرنده‌های وحشی ظاهر متفاوتی با گوشت‌های سالم ندارند و جز با نمونه برداری در آزمایشگاه نمی‌توان تشخیص داد که کدام گوشت محتوی ویروس است.

به همین دلیل به همه هموطنان توصیه می‌کنم حتما از فروشگاه‌های مجاز گوشت بخرند. واحد‌هایی که مجوز دارند با اطمینان زیادی گوشت سالم به بازار عرضه می‌کنند. البته این ویروس نسبت به دما حساس است و حتی اگر گوشتی آلوده باشد، با طبخ در دمای بالای ۵۰ درجه سانتی گراد کشته می‌شود.

درباره تخم مرغ نیز سازمان دامپزشکی با دیدن کوچک‌ترین نشانه از بیماری تخم مرغ‌ها را معدوم می‌کند. به همین دلیل می‌توان این اطمینان را به مردم داد که تخم مرغ‌های بازار همه سالم هستند، مگر در موارد بسیار نادری که مرغداری متخلفی وجود داشته باشد. در صورتی که نسبت به سالم بودن تخم مرغ مشکوک هستید، آن را خوب بجوشانید و سپس میل کنید.

 

چه بلایی سر لاشه‌های بیمار می‌آید؟ آیا باید نسبت به ویروس موجود در آن‌ها نیز نگران باشیم؟

اگر لاشه به شکلی درست معدوم شود، مشکلی ایجاد نمی‌کند. کارشناسان دامپزشکی لاشه‌ها را به شیوه بهداشتی خاک می‌کنند. آنها لاشه‌ها را در گونی قرار می‌دهند، آن را به خوبی پلمپ و چاله‌ای را تعبیه می‌کنند که با قرار دادن گونی حداقل نیم متر خاک روی آن را بپوشاند.

ابتدا زیر آن را با آهک پر می‌کنند و گونی لاشه را در آن قرار می‌دهند و دوباره رویش را با آهک پوشش می‌دهند. محلی هم که پرنده در آن زندگی می‌کرده به خوبی ضدعفونی می‌کنند. با این کار خطر انتقال ویروس از بین می‌رود.

 

چند نکته

مرغی که مغزپخت می‌شود، بیمارتان نمی‌کند؛ حتی اگر آلوده باشد!

هر سال تعدادی از ویروس‌های آنفلوانزا در حال گردش هستند. برخی از آن‌ها حیوانات و ماکیان را درگیر می‌کنند و بعضی دیگر به انسان‌ها حمله می‌کنند. به طور معمول آنفلوانزا‌هایی که مخصوص خوک یا پرندگان است، خوک یا پرنده را درگیر می‌کند و آنفلوانزا‌های انسانی بیشتر انسان‌ها را بیمار می‌کند.

مسأله مهم این است که ویروس آنفلوانزا در حال گردش است و هر ساله تغییراتی کوچک دارد و البته هر چند سال یک بار با تغییرات بزرگ همه را غافلگیر می‌کند. داستان ویروس آنفلوانزای پرندگان از آنجایی شروع شد که ویروسی بیماری زا در انسان، کنار ویروس پرندگان قرار گرفت و با شرایطی خاص با یکدیگر ترکیب و به درد مشترک انسان و ماکیان تبدیل شدند.

این داستان ممکن است به سادگی با کنار هم قرار گرفتن یک کارگر مرغداری مبتلا به ویروس انسانی و طیور که مبتلا به آنفلوانزای مرغی، شکل گرفته باشد. نام آنفلوانزای مرغی هم دقیقا از همین داستان نشأت می‌گیرد، آنفلوانزایی که قرار بود تنها ماکیان را بیمار کند، تغییر ژن داد و این همه مرگ ومیر و بیماری در انسان‌ها ایجاد کرد.

بعد از این که این ویروس انسان را درگیر کرد، گردش انسان به انسان رخ داد و حتی این امکان وجود دارد که طی سال‌ها دوباره با شکلی جدید بین انسان و حیوان و چه بسا خطرناک‌تر از دوره قبل ظاهر شود. در یک کلام می‌توان گفت این ویروس از آن گروه ویروس‌های غیر قابل پیش‌بینی است که بهترین راه مقابله با آن رعایت بهداشت فردی و عمومی است.

بی‌تعارف مهمان می‌شود

تنفس راه مشترک انتقال انواع آنفلوانزاهاست. عطسه و سرفه قطر ه‌های آلوده را پخش می‌کند و هرکسی که آن را استنشاق کند، با ورود بدون دعوت ویروس به دستگاه تنفسی و ریه ها، میزبان بعدی این ویروس خواهد بود. گاهی نیز ویروس از طریق دست‌های آلوده به بدن انتقال پیدا می‌کند.

ویروس آنفلوانزا از آن گروه‌هایی است که اثر آن ساده و بی دردسر از بین نمی‌رود؛ این ویروس ساعت‌ها روی سطوح باقی می‌ماند. بیماری که به دستگیره تاکسی دست زده است، با جا گذاشتن عامل بیماری اش روی دستگیره ویروس را به دیگران منتقل می‌کند.

اگر در خانه یکی از اعضا بیمار شده باشد، از موس و صفحه کلید گرفته تا دستمال کاغذی که استفاده می‌کند و... می‌توانند بستر بیماری دیگر اعضا را فراهم کنند. همه ما ناخودآگاه دست هایمان را به چشم‌ها و مخاط بینی می‌زنیم و در نتیجه سریع بیمار می‌شویم. به همین دلیل شستن دست‌ها راه ساده‌ای است که نقش مهمی در پیشگیری از بیماری دارد.

پرنده‌های مهاجر یا ناقلان بیماری؟

در این فصول که شیوع ویروس بیشتر می‌شود، باید حداکثر فاصله را با پرندگان وحشی حفظ کنید، به خصوص اگر لاشه پرنده‌ای را دیدید، نه تنها از آن دوری کنید، بلکه به سازمان دامپزشکی کشور اطلاع دهید تا اقدامات لازم را برای دفن و بررسی منطقه انجام دهند.

اگر هم در خانه خود مرغ و پرنده نگهداری می‌کنید، در این فصول در‌های خانه را بسته نگه دارید و اجازه ندهید ماکیان خانگی شما با پرندگان دیگر، به خصوص پرندگاه مهاجر در ارتباط باشند. اگر پرنده‌هایی مانند مرغ عشق، طوطی و... در قفس دارید و نکات بهداشتی را رعایت می‌کنید، نگران نباشید، پرنده‌های ایزوله معمولا بیمار نمی‌شوند.

برخی هموطنان برای قربانی کردن از پرندگان استفاده می‌کنند و اصرار دارند خون پرنده را روی مثلا «خودروی جدیدشان» بزنند که این کار بسیار غیربهداشتی و بیمار‌ی زاست. شما با این کار با دعوت نامه رسمی ویروس را به بدن و خانه و کاشانه خود دعوت کرده اید. برای رعایت بهداشت باید از ترشحات و خون ماکیان دور باشید. پس بیایید همه تلاش کنیم این رسوم نادرست از بین برود.

راه‌های پیشگیری از آنفلوانزای پرندگان

ویروس هدیه ندهید

اگر بیمار هستید، مدتی را در خانه بمانید. همه ما در قبال دیگر شهروندان مسوول هستیم و باید بهداشت فردی را رعایت کنیم. مراقب عطسه‌ها و سرفه هایتان باشید، حتی شده با آستین لباس یا کت یا روسری خود مانع ورود ویروس به ریه‌های اطرافیان شوید.

همین عطسه‌ها و سرفه‌ها که گاهی در مراکز پرتراکمی مانند مترو یا اتوبوس‌ها شاهد آن‌ها هستیم می‌توانند میلیون‌ها قطرک‌های آلوده را در فضا پخش کنند و هر قطره هم به راحتی کودک، سالمند یا هرکسی را بیمار می‌کند. فراموش نکنید دستمال‌هایی که یک بار استفاده می‌شوند هم منبع ویروس هستند و نباید در هرجایی جز سطل زباله رها شوند.

گوشت تازه خطرناک‌تر است

بعید است که پرندگان بهداشتی با تایید مراکز معتبر بیماری زا باشد. به طور کلی، پرنده‌ای که چند روز از ذبح آن گذشته و در سردخانه نگهداری شده باشد، به ندرت بیماری زاست. انتقال از طریق تخم مرغ هم شایع نیست، تنها ممکن است به دلیل آلودگی‌های سطحی حامل ویروس باشد.

در هر شرایط اگر تخم مرغ و مرغ به درستی پخته شوند، قابلیت انتقال نخواند داشت. نکته مهم این است که در هرکجا که غذا می‌خورید حتما ابتدا دقت کنید مرغ یا تخم مرغ کاملا پخته و مغزپخت شده باشد. شاید انتخاب جوجه کباب در این زمان‌ها خیلی مناسب نباشد.

بی برو برگشت کشنده نیست

درست است که آنفلوانزای مرغی مرگ ومیر زیادی دارد، اما نباید این باور را داشت که این ویروس همیشه کشنده است. آنفلوانزا هر سال تغییر می‌کند و حتی علائم، شدت و میزان واگیری ویروس سال گذشته ممکن است با امسال متفاوت باشد؛ بنابراین ممکن است در برخی سال‌ها کشندگی ویروس بیشتر و در سال بعد تنها واگیری بیشتر داشته باشد.

در برخی زمان‌ها آنفلوانزای مرغی با بیشترین میزان مرگ ومیر نیز بیش از ۵۰ درصد کشته نداشته است. در هر شرایط اگر بیماران تحت درمان‌های حمایتی قرار بگیرند، احتمال بهبود زیادی دارند. این بیماری نیز همان علائم آنفلوانزای فصلی معمولی مانند عطسه، سرفه، سردرد، بدن درد، تب بالا با حالات شدیدتر دارد.

ممکن است بیماری خیلی بدحال شود و دچار تنگی نفس شود یا علائم گوارشی، تهوع و اسهال داشته باشد. هر فردی که علائم آنفلوانزای شدید داشته باشد یا در مواردی که بیماری باعث فوت شود، متخصصان با نمونه برداری از حلق یا نمونه مایع قرقره نوع آنفلوانزا را به طور قطعی مشخص می‌کنند.

 

هر سال واکسن بزنید

درست است که هر سال امکان بروز سویه جدیدی از آنفلوانزا وجود دارد، اما تزریق واکسن در گروه‌های حساس بسیار مهم و ضروری است.

خانم‌های باردار، افراد بالای ۵۰ سال، مبتلایان به دیابت، بیماران قلبی، ریوی و کلیوی، افرادی که شیمی درمانی می‌شوند یا دارو‌های تضعیف کننده ایمنی مانند کورتون مصرف می‌کنند، بچه‌هایی که به دلایلی آسپیرین مصرف می‌کنند و کودکانی که در سنین بین ۶ ماه تا ۲ سال قرار دارند، جزو گروه‌های خطر هستند.

این گروه‌ها باید اواخر شهریور یا ابتدای مهر هر سال واکسن بزنند تا به سطح دشوار بیماری دچار نشوند. واکسن آنفلوانزا هر سال مطابق با ویروس‌های سال جدید تغییر پیدا می‌کند. به همین دلیل این واکسن باید هر سال تمدید شود.

بیماری آنفلوانزا در گروه‌های حساس هم ممکن است به شدت بروز کند و باعث مرگ ومیر شود. ما به همه افرادی که جزو گروه گفته شده هستند، توصیه می‌کنیم حتما تزریق این واکسن را جدی بگیرند.

برای پیشگیری از بیماری این اقدامات را انجام دهید

سراسر سطح محل کار (ظرفشویی، تخته مخصوص خرد کردن گوشت و...) و همه ابزار‌ها و ادوات به کار رفته برای تمیز و خرد کردن گوشت را کاملا شسته و ضد عفونی نموده و پس از پایان کار دست‌های خود را بشویید.

گوشت پخته و خام را از یکدیگر جدا کنید.

اطمینان حاصل کنید که گوشت در دمای مناسب پخته شده و دمای تمامی بخش‌های آن به ۷۰ درجه سانتیگراد رسیده است.

تخم مرغی که از سوی مرغ آلوده به ویروس H۵N۱ گذاشته می‌شود، می‌تواند از درون و بیرون (پوسته) آلوده به ویروس باشد. در مناطق آلوده به ویروس H۵N۱ از خوردن تخم مرغ خام یا نیم پخته خودداری کنید.

تاکنون انتقال مداوم انسان به انسان در مورد ویروس H۵N۱ گزارش نشده است. در صورتی که ویروس فعلی به گونه‌ای تغییر یابد که قابلیت انتقال انسان به انسان پیدا کند، نشانه بروز یک همه‌گیری خواهد بود.

رعایت بهداشت فردی می‌تواند انتقال انسان به انسان ویروس را کند یا متوقف سازد. در این موارد آموزش همگانی الزامی خواهد بود. با این وجود، رعایت نکات اصلی و اساسی بهداشتی می‌تواند میزان گسترش ویروس را در محیط اجتماع و خانه کاهش دهد.

دهان و بینی خود را در زمان عطسه و سرفه با دستمال بپوشانید.

دست‌های خود را به طور مرتب به ویژه قبل، در حین و پس از تهیه غذا، قبل از خوردن غذا، پس از رفتن به دستشویی، پس از دفع زباله‌های حیوانی، زمانی که دست‌ها کثیف هستند، و به ویژه زمانی که فرد بیماری در خانه دارید، بشویید.

از تماس دست‌ها با چشم، بینی، یا دهان خودداری کنید. عفونت به ویژه زمانی گسترش می‌یابد که فرد پس از لمس اشیاء آلوده به ویروس، آن را به دهان، چشم و بینی خود می‌مالد.

تمیز و ضد عفونی کردن تمامی سطوح در منزل که به نظر می‌رسد به ترشحات عفونی آلوده شده باشند، اقدام بسیار پر ارزش و موثری است.

درمان

در صورت امکان، زمانی که تعداد مبتلایان هنوز اندک است، بیماران مشکوک به آنفلوآنزای پرندگان و افرادی که ابتلای آن‌ها به این بیماری به اثبات رسیده است، باید در بخش ایزوله بیمارستان بستری شوند تا در مورد ایشان آزمایش‌های لازم، مراقبت‌های بالینی و درمان ضروری انجام گیرد.

در صورتی که بیمار زودتر از موعد مرخص شود، باید به بیمار و خانواده او آموزش‌های بهداشتی لازم داده شود. تاکنون دو داروی اسلتامی ویر (تامیفلو) و زانامی ویر در تخفیف علائم بیماری آنفلوآنزای H۵N۱ به خصوص در مراحل اولیه بیماری مؤثر شناخته شده‌اند.